🔧 เข้าใจง่ายๆ กับสัญลักษณ์วาล์วใน P&ID
ในงาน I&C (Instrument & Control) หรือ P&ID (Piping & Instrumentation Diagram) เรามักเห็น สัญลักษณ์วาล์ว หลายแบบ ซึ่งแต่ละแบบมีหน้าที่ต่างกัน ช่างเทคนิคที่ดูแลโรงงานต้องอ่านและเข้าใจให้ถูกต้อง เพื่อจะได้เลือกใช้งานและบำรุงรักษาได้เหมาะสม
จากตารางนี้ เรามี 4 ประเภทหลัก ดังนี้
ANSI/ISA-5.1 (Instrumentation and Control Symbols and Identification)
1️⃣ Two-way Valve (วาล์ว 2 ทาง)
สัญลักษณ์: วาล์วธรรมดาต่อกับท่อสองฝั่ง
ตัวอย่างการใช้งาน: เปิด/ปิดการไหลของของเหลวหรือก๊าซในท่อ
-
Straight Globe Valve → ใช้ควบคุมการไหลแบบแม่นยำ (ปรับ Flow ได้ละเอียด)
-
Gate Valve → ใช้แค่เปิดเต็มที่หรือปิดเต็มที่ (ไม่เหมาะกับการควบคุม Flow แบบละเอียด)
ใช้งานจริง:
✅ ปิด/เปิดท่อหลัก
✅ ใช้ในจุดที่ต้องการความแน่นหนาในการปิด
2️⃣ Two-way Angle Valve (วาล์ว 2 ทางแบบมุมฉาก)
สัญลักษณ์: การต่อท่อเป็นมุมฉาก 90°
ตัวอย่างการใช้งาน:
-
Angle Globe Valve → ใช้เมื่อท่อเปลี่ยนทิศทาง และต้องควบคุม Flow ไปพร้อมกัน
-
Safety Angle Valve → บางครั้งใช้ในตำแหน่ง Safety Relief
ใช้งานจริง:
✅ ติดตั้งในตำแหน่งท่อเปลี่ยนทิศ 90°
✅ ลดจำนวนข้อต่อ เพราะรวม “วาล์ว + ข้อศอก” ไว้ในตัวเดียว
3️⃣ Three-way Valve (วาล์ว 3 ทาง)
สัญลักษณ์: มี 3 ท่อเชื่อมเข้าหาวาล์ว และมีลูกศรแสดงทิศการไหล
การใช้งาน:
-
ใช้ แบ่งการไหล (Diverting) หรือ ผสมการไหล (Mixing)
-
ตัวอย่าง: ผสมน้ำร้อนกับน้ำเย็นเพื่อควบคุมอุณหภูมิ
หมายเหตุ: ใน P&ID ลูกศรต้องแสดงทิศการไหลเมื่อวาล์วอยู่ในสภาวะ Fail (เช่น Fail-Open หรือ Fail-Close)
ใช้งานจริง:
✅ ระบบผสมสาร
✅ เปลี่ยนทิศการไหลไปอีกท่อหนึ่ง
4️⃣ Four-way Valve (วาล์ว 4 ทาง)
สัญลักษณ์: มี 4 ท่อเชื่อมกับวาล์วและลูกศรหลายทิศทาง
การใช้งาน:
-
Four-way Plug/Ball Valve → ใช้ควบคุมทิศการไหลซับซ้อน
-
สามารถสลับการเชื่อมต่อ Flow ได้หลายแบบ
ใช้งานจริง:
✅ ใช้ในระบบที่ต้องการสลับการทำงานของอุปกรณ์สองชุด
✅ ระบบที่ต้องเปลี่ยนทิศการไหลแบบ Multi-port
🔄 การดู “ลูกศร” บนวาล์ว
-
ลูกศรใน P&ID มักบอก ทิศการไหลเมื่อวาล์วอยู่ในสภาพ Fail (เช่น ไม่มีลมหรือไฟเลี้ยง)
-
ถ้าลูกศรไม่วาด → ถือเป็น Generic Symbol ไม่ระบุสถานะ Fail
✅ สรุปแบบเข้าใจง่าย
-
2 ทาง (Two-way) → เปิด/ปิด Flow ธรรมดา
-
2 ทางมุมฉาก (Angle) → ใช้เมื่อท่อเปลี่ยนทิศ 90°
-
3 ทาง (Three-way) → ผสมหรือแบ่งทิศการไหล
-
4 ทาง (Four-way) → สลับทิศ Flow ซับซ้อน
💡 เทคนิคจำง่ายสำหรับช่าง
-
ดูจำนวนท่อ ที่เชื่อมเข้ากับสัญลักษณ์ → บอกได้ทันทีว่าเป็นกี่ทาง
-
ดูลูกศร → เข้าใจว่ามีการ Fail-Open, Fail-Close หรือ Switching
-
คิดถึงหน้างาน → ถ้าเป็นแค่เปิด/ปิด → ใช้ 2-way, ถ้าต้องผสม → 3-way, ถ้าสลับหลายทิศ → 4-way
